Psychosociale steun na de toeslagenaffaire
Onderzoek naar de inrichting van mentale zorg voor gedupeerden
De toeslagenaffaire heeft bij veel gedupeerde ouders, kinderen en hun omgeving diepe sporen achter gelaten. Niet alleen ontstonden er financiële problemen; ook op andere levensgebieden konden daardoor grote zorgen ontstaan. Vanwege de ingrijpende gevolgen is het belangrijk dat er passende en laagdrempelige zorgverlening beschikbaar is. Daarom wil het ministerie van Financiën een plek inrichten om de (toegang tot) mentale zorg voor gedupeerden te verbeteren en kennis te verzamelen.
Om te weten waar deze plek aan moet voldoen, voerde ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum samen met Diversion tussen mei en augustus 2025 een vooronderzoek uit. In het vooronderzoek gingen we in gesprek met gedupeerde ouders, getroffen jongeren, de omgeving van de gedupeerden en professionals. Dit deden we door middel van interviews, focusgroepen en vragenlijsten. Zo wilden we samen uitzoeken welke behoeften er zijn en op welke manier hulp ingericht moet worden. Meer informatie over de uitvoering van het onderzoek is te vinden onder ‘Veel gestelde vragen’.
De rapportage van het vooronderzoek is nu beschikbaar
Het vooronderzoek is afgerond en de resultaten zijn beschreven in een rapportage. Deze rapportage is eind september 2025 verzonden aan het ministerie van Financiën. Binnen het ministerie is de rapportage in oktober aangeboden aan staatssecretaris Sandra Palmen. Zij heeft het vooronderzoek goedgekeurd. De staatssecretaris heeft het rapport, via de voortgangsrapportage, ook gedeeld met de Tweede Kamer.
Rapport vooronderzoek toeslagenaffaire
Veelgestelde vragen
Krijgt het Ministerie van Financiën inzicht in mijn antwoorden?
Nee, alleen het onderzoeksteam van ARQ kreeg toegang tot de vragenlijstgegevens. Tevens was deelnemen aan de vragenlijst anoniem en waren de antwoorden nooit en voor niemand te herleiden naar individuele personen.
Wie of wat is Diversion?
Diversion is een bureau dat maatschappelijke problemen aanpakt zodat iedereen gelijke kansen heeft. Ze ondersteunen jongeren, overheden, scholen en organisaties door heel Nederland om samen te werken aan oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Dat doen zij samen met de doelgroepen voor wie die oplossingen bedoeld zijn.
Hoe ziet het onderzoek eruit?
Het onderzoek bestaat uit drie onderdelen en een eindrapport.
1. Veldonderzoek
Het veldonderzoek is bedoeld om een goed beeld te krijgen van de doelgroep, het huidige hulpaanbod en hoe alles met elkaar verbonden is.
a. Documentanalyse
Hierbij werd bestaande informatie verzameld. Denk aan rapporten, websites, eerdere onderzoeken en gegevens over de toeslagenaffaire. Er werd gekeken naar wat er al bekend is over eHealth (online hulp) en psycho-educatie (voorlichting over mentale problemen en hoe je ermee omgaat). Ook werd onderzocht wie de belangrijke mensen en organisaties, zoals hulporganisaties en experts, zijn in het veld. Het doel hiervan is om te leren over alles wat er al bekend is rondom de toeslagenaffaire. Op basis daarvan kunnen we verder kijken naar wat nu verder nog nodig is rondom de hulp voor gedupeerden en hun omgeving.
b. Netwerkanalyse
In deze analyse werd in kaart gebracht wie samenwerken in het hulpveld en hoe ze dat doen. Een kennisgroep, gevormd met experts, organisaties én gedupeerden, kwam twee keer samen om mee te denken over het vooronderzoek. De groep helpt in de toekomst ook bij het verbeteren van de plek waar mentale zorg voor gedupeerden en hun naasten moet samenkomen.
2. Kwantitatief onderzoek
Bij dit deel van het vooronderzoek zijn vragenlijsten gebruikt om cijfers en feiten te verzamelen. Bijvoorbeeld: hoeveel mensen krijgen al hulp? Om welke soorten hulp gaat dit? Welke knelpunten ervaren zij?
De vragenlijsten kon online worden ingevuld. Uiteindelijk hebben we reacties gekregen van 310 gedupeerde ouders, 79 kinderen van gedupeerde ouders en 100 hulpverleners die met hen werken. Alle ingevulde lijsten zijn verzameld en bijeen gevoegd. Daarna zijn de antwoorden geanalyseerd.
3. Kwalitatief onderzoek
Dit is een verdiepend onderzoek waarbij mensen uitgebreid vertelden over hun ervaringen. Het werd uitgevoerd door Diversion, een organisatie die veel ervaring heeft met het voeren van gesprekken/interviews over gevoelige kwesties.
In deze gesprekken stond de gedupeerde centraal: hun ervaringen en wensen zijn het belangrijkste. Mensen kregen een kleine vergoeding voor hun deelname. Respondenten werden geworven via bestaande netwerken en communities.
a. Diepte-interviews
Er werden 10 tot 15 persoonlijke gesprekken gevoerd met gedupeerden en hun naasten. Het gaat hier om individuele verhalen en ervaringen en er was veel ruimte om door te vragen. Zo komen we veel te weten over welke behoeften en zorgen er op dit moment zijn.
b. Focusgroepen
Er werden 2 tot 4 groepsgesprekken gehouden met 6 tot 10 mensen per groep. In groepen werd samen gepraat over ideeën voor de plek voor mentale zorg voor gedupeerden. De groepen werden zorgvuldig samengesteld, zodat mensen zich veilig voelen.
4. Eindrapport
Aan het eind van het onderzoek is er een rapport. De ervaringen van de doelgroep krijgen daarin - uiteraard anoniem - een belangrijke plek.
Op basis van dit rapport wordt een advies gegeven:
o Moet het traject doorgaan? (go/no-go)
o Hoe kan de plek voor mentale zorg het beste worden opgezet en uitgevoerd?
Waarom deze aanpak?
Door meerdere onderzoeksmethoden te gebruiken (veldonderzoek, cijfers en gesprekken), wordt het beeld compleet. De verschillende methodes worden tegelijkertijd ingezet, zodat het snel en efficiënt kan. Door ruimte voor persoonlijke gesprekken te combineren met anonieme data, past deze aanpak goed bij het onderwerp, dat ingewikkeld en gevoelig is.
Ik heb een andere vraag, hoe kan ik contact opnemen?
Eventuele vragen over het (vragenlijst)onderzoek kunt u sturen naar toeslagenvragen@arq.org.
