Hun veerkracht niet onderschatten, niet overschatten
Interview met Oekraïne crisisteamlid Noortje Jansen
Noortje Jansen zit als beleidsadviseur vanuit ARQ Kenniscentrum Impact van Rampen en Crises in een crisisteam rond de hulp aan Oekraïense vluchtelingen. Dat behelst en vraagt nogal wat, gezien de grote vluchtelingenstroom en escalerende en langdurige oorlog.
ARQ kreeg op 8 maart 2022 het verzoek vanuit de overheid om het crisisteam in werking te stellen. Dit team moest ondersteuning bieden aan professionals die werken aan de opvang van mensen uit Oekraïne. Ook moest het crisisteam – samen met het RIVM – de GGD’en adviseren bij het coördineren van de psychosociale hulpverlening aan deze vluchtelingen. Verder adviseerde het crisisteam organisaties met Oekraïense of Russische medewerkers en stelde het een contactpunt in voor professionals die steun bieden aan Oekraïense vluchtelingen.
Crisis expertteam brengt advies uit
Noortje: “Het expertteam bestaat uit deskundigen op het gebied van de (mentale) gezondheid van vluchtelingen of getroffenen bij rampen. Vanuit ARQ deden de hoogleraren Michel Dückers en Wietse Tol mee. Verder was er iemand van Pharos, het RIVM, een huisarts en ik vanuit ARQ. Met dit crisis expertteam stelden we een advies op hoe de psychosociale hulpverlening aan Oekraïense vluchtelingen het beste is in te richten. We constateerden ook dat de (zorg)behoeften van Oekraïners in kaart gebracht moesten worden met een gezondheidsonderzoek.”
"De structuur van de GGD’en is meer op flitsrampen berekend. Nu ging het echter om een langdurige crisis waarvan het eind nog steeds niet in zicht is."
Tussen wal en schip
Op de opvanglocaties ging de medische tak van de GGD’en direct aan de slag. De psychosociale hulpverlening (PSH) begon later en kwam moeilijk op gang. “Door de bijzondere status van de Oekraïense vluchtelingen waren nu de gemeenten verantwoordelijk voor opvang en ondersteuning”, zegt Noortje. “De GGD’en wilden wel adviseren, maar wezen verder naar de gemeenten. De structuur van de GGD’en is meer berekend op flitsrampen. Dan verzorgen zij de coördinatie op de opvanglocatie en adviseren zij de opvanginstanties en gemeente. Nu ging het echter om een langdurige crisis waarvan het eind nog steeds niet in zicht is. GGD’en hadden hier met hun beperkte aantal uren voor PSH veel te weinig tijd voor. Ondertussen wisten gemeenten zich er ook geen raad mee. De mentale begeleiding van Oekraïense ontheemden dreigde zo tussen wal en schip te raken.
Ondertussen gebeurde er ook veel goeds hoor. Niets dan lof bijvoorbeeld voor hoe VluchtelingenWerk Nederland Oekraïners helpt. Op hun website geven ze in het Oekraïens, Russisch en Nederlands informatie.”
Loket Ontheemden Oekraïne PSH
Halverwege 2022 heeft een aantal organisaties, waaronder ARQ, het Loket Ontheemden Oekraïne PSH (LOOP) opgezet. Het is een netwerkorganisatie: via het loket zie je wie wat doet op het gebied van psychosociale hulp. Ook is het een vraagbaak voor hulpverleners. Via het LOOP krijgen Noortje en haar collega's bij het loket veel vragen: over overlast, verslavingsproblematiek, suïcidaal gedrag bij jongeren, kinderen die heen en weer gesleept worden tussen locaties en daardoor school missen. Noortje: “Voor de opvanglocaties hebben we een checklist gemaakt voor de psychosociale hulpverlening. Helaas is er nog veel onduidelijkheid over verantwoordelijkheden. En ondertussen komen er steeds meer mensen hierheen. Zij hebben – meer nog dan de eerdere stromen gevluchte Oekraïners – ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt doordat ze langer in de oorlog hebben gezeten. Psychosociale hulpverlening is voor hen daarom nóg belangrijker.”
"De kunst is om de behoeften van getroffenen in beeld te houden, maar ook goed te monitoren wat ze zelf kunnen."
Een delicate balans
Bij een ramp en de nasleep ervan zijn verschillende fases te onderscheiden. “In het begin hebben mensen om de getroffenen heen veel aandacht voor hen”, legt Noortje uit. “Ze willen graag iets voor hen doen. Daarna komt vaak een fase waarin mensen weer overgaan tot de orde van de dag, terwijl die orde er voor de getroffenen nog helemaal niet is. Het is een kunst om de behoeften van getroffenen steeds in beeld te houden, maar om ook goed te monitoren wat ze zelf kunnen. Je hoopt dat mensen uiteindelijk hun balans terugvinden. Het draait bij de ondersteuning allemaal om tijdigheid. Probeer een goed beeld te krijgen van waar mensen op eigen kracht kunnen herstellen en waar ze (extra) ondersteuning of zorg nodig hebben. Het is de kunst hun veerkracht niet te onderschatten, maar ook niet te overschatten. Een ingewikkelde balans, zelfs voor de meest doorgewinterde hulpverlener.”
Naast de activiteiten in Nederland, biedt ARQ als gastpartner van Giro555 ook psychosociale hulpverlening in Oekraïne.
